เครือข่ายคุ้มครองผู้บริโภคภาคใต้

เขียนโดย ผศ.ดร.พงค์เทพ สุธีรวุฒิ ผู้อำนวยการสถาบันการจัดการระบบสุขภาพ ม.สงขลานครินทร์

ส่วนหนึ่งของเอกสารประกอบการบรรยายการประชุมวิชาการด้านคุ้มครองผู้บริโภค

กระแสโลก – โลกาภิวัตน์
กระแสโลกที่สำคัญคือกระแสโลกาภิวัตน์  ซึ่งมีลักษณะสำคัญดังนี้
(1) กระแสการเงินโลก  กระแสเทคโนโลยีและการตลาดถูกควบคุมและจัดการโดยบริษัทการค้าระดับมหึมาของโลก  (Gigantic Global cooperation)

(2) เกิดวัฒนธรรมบริโภคนิยมโดยคนทั่วไป  มุ่งหวังจะแสวงหาการเสพย์  การพึงพอใจทางวัตถุต่าง ๆ เป็นเรื่องหลัก

(3) มีการแข่งขันกันอย่างกว้างขวางในระดับโลก ที่ผู้ใช้แรงงาน และท้องถิ่นต่างๆ พยายามให้ข้อเสนอที่ดีที่สุดแก่นักลงทุนข้ามชาติ

(4) บริษัทข้ามชาติสามารถที่จะดำเนินการบนพื้นฐานของกำไร  โดยไม่คำนึงถึงผลกระทบที่จะเกิดแก่ท้องถิ่น หรือแก่ชาติ

(5) ไม่มีความจงรักภักดีต่อชาติ  หรือต่อชุมชน

มิติด้านเศรษฐศาสตร์

โดยปัญหา  4  ประการทางเศรษฐกิจคือ

(1) เศรษฐกิจแบบผลิตเพื่อบริโภค  เปลี่ยนมาเป็นผลิตเพื่อขายและซื้อมาบริโภค  เช่น  ปลูกพืชหลายชนิดไว้กิน  แต่เปลี่ยนมาปลูกมันสำปะหลัง หรือข้าวโพดเลี้ยงสัตว์  ข้าว หรือพืชอื่นๆมากิน

(2) เมืองขยายตัว  เกษตรกรไว้ที่ทำกิน และมีการทำลายทรัพยากรธรรมชาติ  ตลอดจนทำให้สภาพแวดล้อมเลวลงปัญหาข้างต้นส่งผลให้ผู้ยากไร้มีชีวิตและสุขภาพเสื่อมถอยลง

(3) การทำธุรกิจการค้าที่มุ่งเน้นกำไรสถานเดียว  คนทั่วไปจึงตราดตรำงานโดยไม่เห็นแก่สุขภาพ  คนบางกลุ่มก็เป็นนักเก็งกำไร  หวังรวยเร็ว  โดยไม่ต้องทำงาน  แต่อยากมีรายได้มาก

(4) การผลิตอาหารแบบเกษตรเคมี  ระบบฟาร์มอุตสาหกรรม  การผลิตอาหารสำเร็จรูปให้คุณค่าอาหารต่ำ  (อาหารขยะ)  พร้อมสารพิษตกค้างในอาหาร  เช่น  การเลี้ยงสัตว์  ใช้สารเคมีที่ใส่ให้เนื้อแดงผิดธรรมชาติ  ใช้ยาปฏิชีวนะ  ใช้สารกันบูด  กันเชื้อรา  และดัดแปลงรูปแบบอาหาร ฯลฯ

มิติด้านการเมือง – การปกครอง

ระบบ “อมาตยาธิปไตย”  หรือระยะหลัง ๆ เป็นธุรกิจการเมือง  (Money – politic)  ซึ่งยังปกครองแบบรวมศูนย์อำนาจ    ในสภาพของระบบการปกครองเช่นนี้  เกิดภาวะการเกื้อกูลอุปถัมภ์ที่เรียกว่า  “จตุภาคีอุปถัมภ์”  กล่าวคือ ประชาชนไม่อาจมีสิทธิมีเสียงมากพอ    อยู่ใต้การพึ่งพิงข้าราชการ  ขณะเดียวกัน  ข้าราชการพึ่งพิงนักการเมือง  และนักการเมืองพึ่งพิงนักธุรกิจ  ส่งผลให้อำนาจอธิปไตยที่ควรเป็นของปวงชนชาวไทยกลายเป็นอยู่ใต้วงการธุรกิจ  ที่มีโอกาสนำธุรกิจประเภทที่เอาเปรียบผู้บริโภคได้ง่าย 

มิติด้านสังคม

ปัญหาสังคม  4  ประการ คือ

(1) เกิดความสัมพันธ์แบบผู้อุปถัมภ์ – ผู้ได้รับการอุปถัมภ์  (Patron – client relation)  และการจัดลำดับขั้นในสังคมมากขึ้น  ซึ่งจนความสัมพันธ์ที่ตั้งอยู่บนรากฐานแห่งความไม่เสมอภาค  ทำให้ผู้นำไม่ค่อยกระจายอำนาจ  ไม่มีการอธิบายเหตุผลของคำสั่งจากเบื้องบนสู่เบื้องล่างได้ชัดเจน  ประชาชนจึงรอพึ่งพานักการเมืองหรือผู้นำจนขาดจิตสำนึกสาธารณะในการมีส่วนร่วมทางสังคม  การเมือง  และการตรวจสอบ

(2) ระบบการเมืองและราชการ  ระบบยุติธรรมและการรักษาความปลอดภัย  ไม่เอื้อต่อการพัฒนาคนและสังคม  การที่รวมศูนย์อำนาจในส่วนกลาง และมีลักษณะแยกส่วน  ทำให้ไม่สามารถปรับตัวทันกับการเปลี่ยนแปลงของโลกยุคโลกาภิวัฒน์ได้  ทั้งไม่เอื้อต่อผู้ด้อยโอกาส  และการมีส่วนร่วม  มักมุ่งผลประโยชน์ระยะสั้น  ตัดสินปัญหาด้วยความรู้สึก  และความเชื่อมากกว่าข้อมูลหลักการและเหตุผล

(3) พฤติกรรมเด่นของคนไทยในระดับบุคคล  (Individualism) ทำให้มุ่งแต่ผลประโยชน์ส่วนตนระยะสั้น  มีความรักสนุกแสดงออกโดยการบริโภควัตถุ  และความสนุกมากขึ้น  เพราะมีเทคโนโลยีใหม่ ๆ เพิ่มความสนุกได้มาก  จึงขาดความยับยั้งในการจ่ายทรัพย์  เกิดความเครียดจากหนี้สิน  ปัญหาทุจริต  คอรัปชั่น  เกิดโรค HIV/AIDS  เกิดพฤติกรรมเสี่ยงโชค  เล่นการพนันต่าง ๆ  เก็งกำไรหุ้น ที่ดิน แชร์ลูกโซ่ ตลอดจนการเบี่ยงเบนหลีกเลี่ยงกฎเกณฑ์ในสังคมไทยระดับต่าง ๆ

(4) ระบบการศึกษาที่เน้นความจำ  จึงไม่เหมาะสมกับสภาวะที่โลกมีความซับซ้อน  และเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงรวดเร็ว  ข้อมูลข่าวสารแพร่สะพัดทั้งที่เป็นจริงและเท็จ  ที่มีประโยชน์และโทษ  ซึ่งต้องมีการศึกษาที่จะคิดหลายประเภท  ทั้งทางสร้างสรรค์  ทางแนวสอบสวนตามข้อสงสัย  แนวคิดเชิงเหตุผล  ตลอดจนยืดหยุ่นทางความคิด  ที่จะปรับให้ทันกระแสโลก

(5) ครอบครัวแตกสลาย  การที่พ่อ-แม่ ยอมไปหางานที่อื่น  แต่ทิ้งบุตรไว้กับญาติ      ผู้ใหญ่ ซึ่งสูงอายุ  และค่อนข้างด้อยการศึกษา  การให้เด็กบริโภคอาหารที่ไม่ถูกสัดส่วน  การดูแลเรื่องอนามัยให้กับเด็กอาจไม่ดีนัก  อีกทั้งบางกรณีสามีทำงานแห่งหนึ่ง  ภรรยาทำงานอีกแห่งหนึ่ง  (เช่น ต่างประเทศ)  ในที่สุดก็เกิดปัญหาการหย่าร้างตามมา  สำหรับครอบครัวปรกติ  เมื่อทั้งสามีภรรยาต่างมุ่งมั่นหารายได้  การให้ความอบอุ่นกับบุตรก็น้อยลง  จนเกิดปัญหาของเด็กที่ติดยาเสพติด  หรือการเที่ยวเตร่  และติดโรค  HIV/ AIDS  เมื่อเข้าสู่วัยรุ่นได้ง่าย

(6) สังคมเปราะบางไม่เป็นปึกแผ่น  ผู้สูงอายุได้รับความเคารพนับถือน้อยลง  การร่วมมือในการพัฒนาเกิดขึ้นน้อยลง  แนวคิดที่จะเอาตัวรอดทางเศรษฐกิจและบริโภคนิยม  เฉพาะตนมีมากขึ้น  สถาบันการศึกษาในสังคมก็ทำหน้าที่ได้ไม่ดีนัก  สถาบันทางศาสนาก็ทำหน้าที่ได้ไม่ดีนัก  สถาบันการปกครองการเมืองก็เป็นธนกิจการเมืองที่ทุ่มเงินเพื่อเข้าสู่ตำแหน่ง  จนมีบางท่านใช้คำว่า  “สังคมล่มสลาย”  ซึ่งจำเป็นต้องกอบกู้ความเป็นปึกแผ่นกลับคืนมา

วัฒนธรรมบริโภคนิยม

ภาวะการณ์ที่มีการแข่งขันการค้าอย่างเสรีมากขึ้น  มีสื่อสารต่างๆ ที่ไร้พรมแดนมากขึ้น  และผู้กุมอำนาจสื่อส่วนใหญ่ก็เป็นชาวตะวันตก  จึงมีโอกาสสูงที่จะนำเสนอวัฒนธรรมการบริโภคแบบตะวันตกซึมซาบผ่านสื่อต่างๆ  เข้ามาจนเกิดความนิยมวัฒนธรรมที่พบเห็นจากสื่อมากกว่าวัฒนธรรมของประเทศที่มีอยู่ได้มาก

กระแสบริโภคนิยม และความรู้ที่ไม่ถูกต้องทำให้คนจำนวนไม่น้อยคิดว่า  ถ้าหาเงินได้มากแล้วจะซื้อทุกสิ่งเพื่อสุขภาพร่างกาย  และการรักษาโรคได้ตามที่ตนต้องการ  มิใช่รักษาสุขภาพดีด้วยตนเอง

มิติด้านสิ่งแวดล้อม

การใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติต่าง ๆ ของประเทศไทยในช่วงเวลาประชากรเพิ่มขึ้นมาก  มีการใช้เทคโนโลยีที่ทำลายป่าได้รวดเร็ว  (มีเลื่อยยนต์)  แล้วนำที่ดินมาทำการเกษตร  จากนั้นมีการใช้สารเคมีเพื่อเพาะปลูกอย่างแพร่หลาย  และมุ่งผลิตเพื่อจะขายให้ได้เงินเต็มที่  (แนวบริโภคนิยม)ได้เกิดผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมอย่างมาก  ที่สำคัญเช่น

(1) พื้นที่ป่าไม้ลดลงปรับเปลี่ยนเป็นพื้นที่การเกษตร

(2) ทางด้านการใช้ปุ๋ย  และยาปราบศัตรูพืช  เพื่อการเกษตร  ก่อให้เกิดสารพิษ

(3) การจัดระบบการใช้พื้นที่ทางด้านอุตสาหกรรม  การขนส่ง  การค้าและที่อยู่อาศัยไม่ดี

(4) การบริโภคที่ก่อให้เกิดภาชนะบรรจุชนิดย่อยสลายได้ยากและในปริมาณมาก  ก่อเกิดปัญหาขยะท่วมท้น  ส่งผลต่อปัญหาน้ำ  และกลิ่น  ตลอดจนการแพร่เชื้อโรคต่าง ๆ  ปัญหาการจัดการขยะนี้ได้ส่งผลให้พื้นที่ที่ต้องรองรับขยะประท้วง  และหาที่ขนไปบำบัดไม่ได้  เกิดปัญหาในเมืองใหญ่ ๆ อยู่เสมอ

มิติด้านสื่อสารมวลชนไร้พรมแดน

มีการขยายตัวของการรับสื่อสารต่าง ๆ  มากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นวิทยุ  โทรทัศน์  เคเบิลทีวี  วารสาร-หนังสือพิมพ์ต่างๆ  มีเผยแพร่ไปสู่ประชาชนมากมาย  รวมทั้งสื่ออิเล็กทรอนิกส์  เช่น  อินเตอร์เน็ต ที่แพร่หลายแลกเปลี่ยนข้อมูล  หรือติดต่อซื้อขายทางนี้  (E – Commerce)  โดยสื่อสารถึงกันในเวลาเพียงเสี้ยวนาที และไร้พรมแดน  สภาพการณ์เช่นนี้ การรู้เท่าทันเพื่อ

ตัดสินใจจึงต้องมีมากพอ  อีกทั้งฝ่ายที่จะใช้เทคนิคจูงใจจำหน่ายสินค้า  หรือให้ข่าวสารก็จะใช้กลวิธีที่เหนือกว่าได้ โดยเฉพาะหากมีบางกลุ่มมีโอกาสครอบครองสื่อส่วนใหญ่ไว้ในกำมือ  ก็จะมีโอกาสกระตุ้นและควบคุมพฤติกรรมการบริโภค  การจับจ่ายใช้สอย  การแต่งตัว  ใช้กระเป๋าถือ รองเท้า  เครื่องสำอาง  ประเภทกีฬาที่ควรนิยม  หรือการมีความเชื่อเรื่องอาหารเสริมต่าง ๆ ในระดับสากล สื่อสารมวลชนส่วนใหญ่ถูกควบคุมโดยบริษัทแม่ขนาดยักษ์เพียง  10 บริษัท  โดยมีบริษัทลูกและบริษัทเครือข่ายอีก  40  บริษัทที่ยังกระจายหุ้นไป  มีบริษัทย่อยอีกนับร้อยกระจายไปทั่วโลก  และทุกทวีป  กลุ่มบริษัทดังกล่าวควบคุมกิจการตั้งแต่สำนักพิมพ์  สำนักข่าว สถานีโทรทัศน์  สถานีวิทยุ  เครือข่ายดาวเทียม  เครือข่ายเคเบิลทีวี  รายการทีวี  รายการบันเทิง  รายการกีฬา  โรงถ่ายภาพยนตร์  ซึ่งนับว่ามีอิทธิพลต่อการจูงใจให้ปรับเปลี่ยนวัฒนธรรมด้านต่าง ๆ  ได้มาก

อิทธิพลของสื่อทางตะวันตกดังกล่าวทำให้ความชื่นชมในสิ่งของต่างประเทศมีมาก  ไม่เว้น ฟุตบอล  การแต่งกาย  หรือสินค้าต่างๆ  และแม้ดาราทางโทรทัศน์  หรือนักร้อง  นักแสดงต่าง ๆ ในเมืองไทย  ขอให้มีสายเลือด  (International) มักได้รับความนิยมได้โดยง่าย